Gevaarlijke stoffen
Onder de term 'gevaarlijke stoffen' vallen in dit verband gezondheidsschadelijke stoffen, ontvlambare en explosieve stoffen en gezondheidsschadelijke biologische agentia.
Arboprofessionals hebben een rol in de uitvoering en handhaving van de wet- en regelgeving en in de advisering op dit gebied.
Blootstelling
De wijze waarop blootstelling aan stoffen bij het werk tot stand komt, is onder andere afhankelijk van de eigenschappen van de stoffen waar het om gaat en van de manier waarop het werk is georganiseerd en hoe werkprocessen zijn vormgegeven.
Definitie blootstelling
Er zijn verschillende definities van blootstelling in omloop. Zartarian (Ref. 1) geeft een goed bruikbare definitie van blootstelling:
“Blootstelling wordt gedefinieerd als contact tussen een mens en een chemisch, biologisch of fysisch agens in een omgevingsmedium”.
Blootstellingroutes
Er zijn drie blootstellingroutes denkbaar:
- inademing (inhalatoire blootstelling),
- opname via de mond (orale blootstelling) en
- contact via de huid (dermale blootstelling).
Inhalatoire blootstelling
Inademing is meestal de belangrijkste route Voor stofvormige producten geldt dat fijn stof tot diep in de longen kan doordringen (dit wordt respirabel stof genoemd). Het grove inhaleerbare stof slaat al in het neus- en mondgebeid neer en wordt met het slijm ingeslikt.
Orale blootstelling
Verontreinigingen van handen kunnen in de mond worden gebracht door bijvoorbeeld het zelf draaien van een sigaret (shag), eten zonder voldoende hygiëne en nagelbijten.
Dermale blootstelling
Voor dermale blootstelling is het van belang te weten of de stof gemakkelijk via de huid opneembaar is. Een stof met een klein molecuul en een bepaalde mix van enige wateroplosbaarheid en goede vetoplosbaarheid zal gemakkelijk via de huid worden opgenomen. Een maat voor de vetoplosbaarheid is de octanol/watercoëfficiënt.
Allergie
Allergie omvat zowel de allergische reacties in de luchtwegen als allergische huidaandoeningen. Voor het ontwikkelen van een allergie zijn sensibilisatie (opbouw van verhoogde gevoeligheid) nodig. De sensibiliserende eigenschap van een stof kan bepaald worden met behulp van dierproeven. Allergie voor een chemische stof kan ook vastgesteld worden bij blootsgestelde werknemers in epidemiologisch onderzoek. Sensibilisatie kan vastgesteld worden door specifieke eiwitten (immunologlobulinen) in serum of door huidpriktesten. Gegevens over een sensibiliserende werking van een stof bij werknemers zijn vaak zeer overtuigend, maar voor slechts voor enkele stoffen beschikbaar.
Omvang van het risico
De effecten van blootstelling aan gevaarlijke stoffen is veelal pas op (zeer) lange termijn duidelijk. Alleen in enkele specifieke gevallen, zoals verstikking is er het verband tussen blootstelling en ziekte / overlijden direct helder.
Het RIVM heeft in 2005 een onderzoek gepubliceerd dat een uitgewerkte schatting geeft van de mogelijke gezondheidsschade door blootstelling aan stoffen.
DALY
De gezondheidseffecten die zijn onderzocht, zijn omgewerkt naar een door de WHO ontwikkelde maat voor de ziektelast, de “DALY” (Disability Adjusted Life Years). De DALY wordt berekend uit de som van:
- de verloren levensjaren door voortijdige sterfte, en
- de jaren geleefd met ziekte, waarbij wordt gecorrigeerd voor de ernst van de ziekte.
Door de gezondheidseffecten te meten in een uniforme maat, de DALY, kon een vergelijking gemaakt worden tussen effecten van gevaarlijke stoffen en van andere arbeidsomstandigheden.
Ziektelast door stoffen
De ziektelast ten gevolge van blootstelling aan stoffen in Nederland kon worden berekend op ongeveer 47.000 DALY’s per jaar, inclusief ca. 1.900 sterfgevallen. Dit vertegenwoordigt ruim 1 % van de totale ziektelast in Nederland. In het rapport zelf wordt bij de uitkomsten de volgende kanttekening geplaatst. “Door de schaarse gegevens is de betrouwbaarheid beperkt: de marge in de berekende ziektelast bedraagt ongeveer een factor 15, en loopt van circa 16.000 DALY’s tot circa 240.000 DALY’s, inclusief ongeveer 900 tot 9000 sterfgevallen per jaar.”
De grootste bijdragen in de ziektelast worden geleverd door „astma en COPD (chronische obstructieve longziekten), asbestgerelateerde ziekten, longkanker (exclusief asbestlongkanker), contacteczeem en rhinitis en siusitis.
Doden door blootstelling aan gevaarlijke stoffen
Jaarlijks zijn er 0 tot 2 dodelijk ongevallen ten gevolge van blootstelling aan gevaarlijke stoffen (Bron: monitor arbeidsveiligheid 2007).